- MELANCHOLIA: De titel op het doek ★★★★

Na lang wachten is hij eindelijk te bekijken in onze zalen: de nieuwe Lars Von Trier, Melancholia getiteld. Dat het geen film is voor watjes of positievelingen, dat zou iedereen nu al moeten weten, zeker na zijn laatste prent Antichrist, die enorm ophefmakende scènes bevat. In zekere zin is Melancholia een verlengstuk van die Antichrist uit 2008, maar in een ander licht helemaal niet. Zo zijn beide films zeer
donker, controversieel en stilistisch adembenemend, enkel de mate waarin verschilt. We kunnen in ieder geval volmondig zeggen dat als u een film wil bekijken over het einde van de wereld en u heeft in uw linkerhand Melancholia en in uw rechterhand 2012, stem dan links.

De concrete invulling van Melancholia gebeurde pas vrij laat tijdens de productiefase, dixit Von Trier in een interview met Focus Knack. Er was oorspronkelijk geen sprake van een planeet die de naam van de film zou dragen en met de aarde zou collideren. Achteraf gezien blijkt het wel een originele invalshoek en het draagt zeker bij tot de esthetische waarde van de film. Reeds vele malen liet de Deense regisseur met luide stem de woorden "No more happy endings!" vallen, woorden die ondertussen in zijn wil staan gegraveerd. En dat is te merken aan zijn nieuwste film: Melancholia heeft zijn naam niet gestolen: de zwartgalligheid en het cynisme druipen in grote klodders van het (niet zo) witte doek.

De cast is niet verrassend maar heeft wel enkele opzichtige figuren in petto. Zo zouden wij Kirsten Dunst en Kiefer Sutherland niet meteen in een Von Trier-film durven denken, maar ze brengen het er wel goed vanaf. Vooral Dunst speelt geloofwaardig als de uiterst weemoedige Justine. Zou haar glansrol iets te maken hebben met het feit dat ze via method acting haar depressie uit haar eigen verleden naar boven haalt? Waarschijnlijk wel, want Von Trier toonde de film eerst aan een aantal mensen die met een verregaande depressie te kampen hebben gehad in hun leven en het unanieme antwoord op de vraag of Dunst geloofwaardig overkwam in de film was zeer positief. 

Kirsten Dunst speelt een verbitterde jonge vrouw die net in het huwelijksbootje stapt met haar toekomstige man (Alexander Skarsgård). Haar schoonbroer (Kiefer Sutherland) heeft voor het kersverse bruidspaar een riante som geld neergeteld om het feest op een enorm  groot en poepchic domein te laten plaatsgrijpen, zodat zij uiterst gelukkig zouden zijn. Maar daar schijnt niet veel van in huis te komen, want het wordt al snel duidelijk dat de liefde tussen de twee vooral van de kant van de bruidegom komt. Het luxueuze domein met de achttien golfbanen blijkt ook maar een sluier om de frequente depressieve buien van Justine te bedekken. Gedurende een half uur wordt de schijn hoog gehouden en probeert Justine een, weliswaar vale, glimlach op haar gelaat te forceren, maar op een gegeven moment kan ze haar cynische kijk op dit hele zootje niet meer onderdrukken, en vanaf een bepaald moment gaat het bergaf.

Von Trier geeft ons wel al signalen voor de uiteindelijke stand van zaken bij aanvang van het diner. Zo heeft de kijker meteen door dat de moeder van Justine en Claire (Justine's positieve maar bange zus, vertolkt door Antichrist-ster Charlotte Gainsbourg) een even lastig, cynisch en ronduit onbeschoft mens is. Ze neemt geen blad voor de mond en staat zeer prominent negatief tegenover de trouw van haar dochter met een nietsnut en het huwelijk in het algemeen. De link met Justine is snel gelegd en geeft een beetje de plotafloop prijs. Haar vader (John Hurt) is een mens die wél in staat is de dingen te relativeren, maar hij kan zijn dochter toch niet echt bijstaan in haar constante donderwolk (zoals hij allicht zijn vrouw ook niet kon uitstaan). Verder zetelt ook haar baas (Stellan Skarsgård) in het gezelschap, die in Justine een geweldige werkkracht ziet en haar dan ook ter felicitatie van haar huwelijk op de koop toe nog eens een flinke promotie tot art director garandeert. Maar niets weet Justine enige betekenis te geven, alles is zinloos.

Wie Lars Von Trier zegt, denkt m.i. eerst en vooral aan schilderachtige cinema. Specifieke kleurentaferelen, gedragen klassieke muziek en very slow motion-effecten zijn vaste waarden voor een Von Trier-film. Zelf ben ik een grote fan van zijn werk, ik vond Antichrist dan ook echt een knappe film, niet omwille van de gewaagde shots en de aanstootgevende beelden, wel omwille van de sfeer, het esthetisch-eigenzinnige dat men enkel in zijn werk vindt: de typerende trage slow motions, de referenties aan de Bijbel (cf. T. Malick), de prachtige aanzwellende muziek, de vallede projectielen onder het motto: 'laat alles op je neerdalen, onderga het' en de fantastische prestaties van Gainsbourg en Willem Dafoe, die in een prachtig decor en een beperkende ruimte een zeer beklemmende sfeer weten op te bouwen. Dit alles is ook aanwezig in Melancholia, maar in mindere mate. Zo beleven we Lars Von Trier pur sang in het eerste kwartier: een resem prachtige beelden door een combinatie van hallucinante fotogragie en de typische tergend traag bewegende beelden leveren topcinema op, zelfs als er geen directe samenhang is tussen de beelden en geen acteerwerk aan te pas komt. In feite vormen die beelden samen de proloog van de film, die in principe een contemplatieve kijk op het einde van de film weerspiegelt, maar nog niets vertelt. 

Het eigenlijke verhaal begint pas bij 'deel 1: Justine', dat dus voonamelijk het diner inhoudt en de interpersoonlijke gesprekken tussen alle nevenpersonages. Om eerlijk te zijn daalt het niveau vrij snel, niet omdat er kwaliteit ontbreekt, zeker niet. Het wordt alleen een beetje saai, een beetje lang. Bij nader inzien kan dit ook de bedoeling zijn geweest van de regisseur om de tristesse vorm te geven. Dezelfde desinteresse grijpt ons een beetje bij de start van het tweede deel, dat 'Claire' heet. In het tweede deel zijn alle gasten al naar huis en blijven Justine, Claire en diens man en zoontje alleen over op het grote domein. Dat deel draait meer om de angst van Claire jegens de planeet Melancholia die op de aarde dreigt in te botsen. Terwijl haar man John - een wetenschapper - haar een hart onder de riem steekt, weten we allemaal dat de botsing een voldongen feit zal zijn. Naar het einde toe, wanneer Justine des te cynischer is en wanneer er op regelmatige basis toch weer gestileerde shots opgediept worden, keken we opnieuw gebiologeerd naar het scherm. We kunnen natuurlijk het einde niet verklappen, maar we kunnen u wel zeggen dat het mooie cinema is. 

Als geen ander weet Lars Von Trier de kijker mee te nemen in een reis naar het einde van het aardse bestaan waar de leemte overheerst. Uitmuntend is het, hoe hij het contrast weergeeft tussen chaos en verslagenheid, respectievelijk in de huid van Claire en Justine. Ook op visueel gebied komt dat contrast terug. Melancholia is een film die Lars Von Trier-waardig is, laat ons stellen. Kort samengevat zijn de pluspunten: zeer sterke acteerprestaties, enorm knappe visuele effecten, een memorabel decor (er zit zelfs een Stanley Kubrick-achtig camerashot in) en een sterke doch bewust voorspelbare narratieve opbouw. Minpuntje is vooral langdradigheid, maar ook antipathie voor het hoofdpersonage (en de eeuwige discussie of dit relevant is of niet). Voor de muziekliefhebbers: 'Tristan et Isolde' van Wagner schalt door de zaal en levert een perfecte, Von-Trieriaanse soundtrack op voor de film. Waarin de film voor mij persoonlijk het beste lukt, is het visualiseren van het gevoel beschreven in de titel, waar slechts weinigen in zijn geslaagd. Nu dus Albrecht Dürer én Lars Von Trier.

Ons oordeel: ★★★★

Melancholia / Den – Zwe – Fra – Dui / Regie: Lars Von Trier / Scenario: Lars Von Trier / Met: Kirsten Dunst, Charlotte Gainsbourg, Kiefer Sutherland, Stellan Skarsgård, Alexander Skarsgård, Charlotte Rampling, Brady Corbet e.a. / 136 min.