Terrence Malick is ongetwijfeld één van de meest intrigerende figuren uit de wereld van de cinema. De man geeft nooit interviews of toelichting bij zijn films, het aantal bekende foto’s van de kluizenaar is op één hand te tellen en hij is zowat de traagfilmer aller traagfilmers. Nadat hij na Days of Heaven maar liefst twintig jaar van de radar verdween om vervolgens het magistrale The Thin Red Line op de mensheid los te laten, liet hij het afgelopen jaar weer maar eens een hoop filmfans op hun honger zitten. The Tree of Life, Malicks magnum opus over het ontstaan van de wereld, van God en van al het Kwaad, diende het filmfestival van Cannes reeds in 2010 te openen, maar raakte niet op tijd klaar. Het uitstel leidde tot wilde speculaties over de film en zorgde voor steeds hogere verwachtingen.
Nu de film eindelijk in première is gegaan aan de Croisette (Malick zelf was er, zoals te verwachten viel, niet bij), laaien de reacties hoog op. Het was klaarblijkelijk dringen om een plaats te bemachtigen in één van de twee zalen waar de film werd vertoond, en het was dan ook des te verrassender dat er een hoop kijklustigen nog voor het einde van de film de zaal verlieten. Ondertussen verschijnen er uiteenlopende kritieken die de film ofwel tot ongekende hoogtes ophemelen – op FilmTotaal werd de film meteen tot een ‘modern meesterwerk’ gebombardeerd, met ‘de mooiste beelden die ik ooit op het witte doek zag’ – ofwel genadeloos afbreken – The Telegraph had het over ‘veruit de zwakste film die Malick ooit maakte’. Weer zo’n hoop controverse: hoe doen ze dat toch, daar aan de Côte d’Azur?
Enerzijds heeft The Tree of Life wat we van een Malick-prent kunnen verwachten – trage ontwikkeling, afgewisseld met lange shots van de schoonheid van de natuur en ondersteund door klassieke muziek van onder andere Brahms en Bach –, anderzijds drijft Malick zijn eigen stijl hier tot in het extreme, en het resultaat kon ons zelden of nooit overtuigen. Het uitgangspunt van de film is moeilijk samen te vatten – er schemeren flarden door van Malicks nooit verwezenlijkte project Q, over de oorsprong van zowat alles – en de regisseur laat zijn personages vooral in mijmerende voice-overs aan het woord. Die personages zijn allen leden van hetzelfde gezin: er is de dictatoriale vader (een beangstigend goede Brad Pitt, die de film ook produceerde), de zachte moeder (de elegantie waarmee Jessica Chastain door de film schrijdt is wondermooi), en de oudste zoon (Hunter McCracken/Sean Penn), die het moeilijk heeft met de repressieve manier waarop zijn vader hem en zijn twee broers opvoedt (het zou ons niet verbazen mocht dit laatste personage autobiografisch getint zijn, maar Malicks reputatie kennende, zullen we het nooit met zekerheid kunnen zeggen). Het ‘verhaal’ (voor zover je daarvan kan spreken) wordt echter niet ‘verteld’: Malick geeft ons enkel een hoop shots, beelden, sfeerschetsen van de omgeving waarin het jonge gezin opgroeit (en die wel eens aan de eerste twintig minuten van Badlands doet denken). Nu en dan laat Malick een gebeurtenis – de dood van één van de broers, de mislukkingen van de vader – plaatsvinden die de personages aanleiding geeft tot contemplaties over leven en dood, over God, en over diens goedheid en almachtigheid. Om maar even aan te tonen dat The Tree of Life niet voor iedereen toegankelijk is.
Malicks films hebben natuurlijk nooit echt op een breed publiek gemikt – denkt u maar aan het trage meesterwerk Badlands – maar in The Tree of Life gaat Malick meer dan ooit op zoek naar de grenzen van het aanvaardbare. Een bijzonder gevaarlijke zoektocht, zo blijkt, want die grenzen worden meermaals, om niet te zeggen veel te vaak, domweg overschreden, en niet eens zo’n klein beetje. De film werd al vaak afgedaan als ‘nietszeggend’ en ‘pretentieus’, en die pretentie blijkt vooral in ellenlange sequenties waarin Malick zich meet met Stanley Kubricks meesterwerk 2001: A Space Odyssey. Minutenlange satellietshots van exploderende vulkanen, inslaande kometen en hardvochtige dinosauriërs (we maken u niets wijs) onderbreken abrupt Jessica Chastains breekbare verzuchtingen over welke levensweg de mens moet volgen. Ondertussen krijgen we ook natuurdocumentaireachtige beelden van kwallen en zeeslakken, en hoewel Malicks esthetische gaven uit elk beeld spreken (dat omgekeerde schaduwshot!), leidt het geheel tot onwaarschijnlijke, nietszeggende sequenties die nooit op hun plaats zijn. De manier waarop Malick aantoont dat niet iedereen (zelfs hij niet) een film van het kaliber 2001 kan maken louter door kosmische beelden achter elkaar te tonen, is niet alleen pijnlijk, maar bovenaal misplaatst, ergerlijk en doet bovendien afbreuk aan andere scènes.
Na 138 minuten – wij hebben, in tegenstelling tot enkele anderen, de film wel helemaal uitgezien – hadden wij het gevoel dat een steengoede regisseur met een zwakke film naar buiten is gekomen, en dat spijt ons. Waar de oorlogssetting en de confrontaties met de dood, de natuur en andere levenswijzes uit The Thin Red Line een uitgangspunt vormden voor filosofische contemplaties over leven en dood en de positie van de mens in de natuur, de wereld en de kosmos, lijkt in The Tree of Life net het omgekeerde aan de gang: Malick lijkt vertrokken te zijn van een persoonlijke filosofie over God en de invraagstelling van diens oneindige goedheid om die filosofie in beelden te vatten, en het valt dan te voorspellen dat hij daar schromelijk in mislukt. Dat wordt het best geïllustreerd in de laatste, overbodige en veel te lange sequentie, waarin alle personages uit alle periodes elkaar nog een laatste keer ontmoeten, op een strand nota bene, en waarin Malick nog een laatste keer zijn trukendoos bovenhaalt. Handheld-camera, jump cuts, en shots van afwisselend zijn personages, het strand en modernistische, in glas opgetrokken wolkenkrabbers resulteren in een resultaat dat megalomaan, pretentieus en misplaatst is. Als je goed luistert, hoor je op de achtergrond het gekraak waarmee Malicks Tree of Life wordt geveld.
Ons oordeel: ★★½
The Tree of Life / VS 2011 / Regie: Terrence Malick / Scenario: Terrence Malick / Met: Brad Pitt, Jessica Chastain, Sean Penn, Hunter McCracken e.a. / 138 min.
Bedankt voor de review...
BeantwoordenVerwijderenIk vind het wel meevallen hoe pretentieus het allemaal was. De film laat veel aan eigen interpretatie over, maar af en toe worden er helaas wel dingen gesuggereerd en daar zou wat meer achter moeten zitten/ondersteund moeten worden. Op zijn minst met kryptische of abstracte beelden en zelfs dat wordt niet echt gedaan. Had er veel van verwacht. Vooral omdat ik The Thin Red Line erg sterk vond.