De Franse komediegrootmeester Jacques Tati, bekend van onder meer Mon Oncle en Playtime, beweerde wel eens dat hij de scenario’s van zijn films niet hoefde te verzinnen: hij deed weinig meer dan observeren, en als hij dat maar lang genoeg deed, zag hij in het echte leven hele films passeren. Hetzelfde zou wel eens van toepassing kunnen zijn op de gebroeders Dardenne; al sinds Rosetta vertellen de Luikse broers kleine verhalen met een grote inhoud. En ook in hun nieuwste, Le gamin au vélo – na Rosetta, Le fils, L’enfant en Le silence de Lorna hun vijfde film die naar de Gouden Palm mag dingen – zorgen gewone personages voor een ongewone film.
In Cannes lusten ze wel pap van de dardenniaanse cinema. Als Le gamin au vélo met de Palme d’Or naar huis gaat, zijn Jean-Pierre en Luc Dardenne de eerste filmmakers die erin slagen drie keer (na Rosetta en L’enfant) de hoofdprijs in Cannes te winnen. Eat that, Francis Ford Coppola, en de vier andere cineasten die de Gouden Palm reeds tweemaal in ontvangst mochten nemen. Zelfs Le fils en Le silence de Lorna, die naast de Palm grepen, vielen in Cannes in de prijzen, respectievelijk voor beste acteur (Olivier Gourmet) en beste scenario. We hoeven het u niet langer duidelijk te maken: ze vallen als een blok voor de Dardenneprenten, daar aan de Croisette.
Dat Le gamin au vélo dit jaar geen prijs mee naar huis mag nemen, zou ons ten zeerste verbazen, aangezien de film niet alleen vintage Dardenne is, maar ook nog eens wordt gedragen door Cécile de France, één van de meest gelauwerde actrices bij onze zuiderburen. Zij vertolkt de rol van Samantha, een ongehuwde kapster die besluit de twaalfjarige Cyril (Thomas Doret) in de weekends onder haar hoede te nemen. Cyril werd in een opvangtehuis geplaatst nadat zijn in het leven mislukte vader (Dardenne-habitué Jérémie Renier) hem had verlaten en daarenboven zijn fiets – Cyrils dierbaarste bezit – had verkocht. Deze combinatie van een onverwerkt trauma enerzijds en een onvoorwaardelijke vaderliefde anderzijds resulteren in een nogal onhebbelijk karakter en een gedreven zoektocht naar zijn vader. De scène waarin hij zijn vader terugvindt, maar deze kortweg zegt dat hij niet voor hem kan zorgen en dat Cyril niet hoeft terug te komen, is één van de sterkste van de film en ademt die typische Dardennesfeer, die van L’enfant en vooral van Le silence de Lorna zo’n beklijvende films maakte.
Want, laat u niet misleiden: Le gamin au vélo is echt wel een Dardennefilm pur sang, ondanks enkele on-dardenniaanse elementen. Zo baadt het grootste deel van de film in het zonlicht, is er met Cécile de France een heuse ster gecast en wordt de muzikale score uitgebreid tot meer dan twee pianonoten aan het einde van de film. Daar houden de verschillen met hun vorige films echter op. De thematiek is nog steeds dezelfde, de stijl is nog steeds extreem sober en de film steunt in de eerste plaats nog altijd op een eenvoudig, doch sterk en ontroerend scenario. Olivier Gourmet noemde de Dardennebroers in de eerste plaats vertellers, en dan pas cineasten, en die uitspraak wordt ook in Le gamin duidelijk bewaarheid. Toch lijkt er voor hen geen medium geschikter dan cinema om deze verhalen te kunnen vertellen. Er wordt niet gezocht naar grote camerabewegingen, er wordt geen gebruik gemaakt van hippe special effects, en er zijn geen dramatische cello’s te horen in de tragische scènes, maar juist doordat het verhaal in al zijn puurheid aan de kijker wordt overgebracht, is de impact ervan zo groot. Zo is de scène waarin Samantha compleet overstuur naar het opvangcentrum wil bellen niet enkel een knap staaltje acteerwerk van Cécile de France, maar ook een perfecte illustratie van Mies van der Rohes ‘less is more’-principe. Geen barokke muziek die je wil duidelijk maken dat dit een dramatisch hoogtepunt vormt in het verhaal, geen valse belichting om extra sfeer te creëren. Enkel een vrouw op haar breekpunt, huilend terwijl ze het nummer vormt. Toon tragiek in al zijn menselijkheid, en het komt des te harder aan.
Het enige kleine puntje van kritiek dat we toch kunnen uiten, is dan ook dat Le gamin au vélo net niet het niveau van L’enfant of het bescheiden meesterwerkje Le silence de Lorna haalt, en dat is vooral te wijten aan het feit dat het even duurt voor je sympathie voelt voor het hoofdpersonage. Van bij het begin wordt Cyril getekend als een kind dat zich ten gevolge van een trauma onhandelbaar gedraagt, en dat is nodig voor de diepgang en de ontwikkeling van de plot, maar het maakt dat je toch wel een tijdlang gedwongen wordt om met een nogal antipathiek hoofdpersonage mee te leven. Dat je na verloop van tijd toch medelijden toont met de jongen, is niet enkel de verdienste van de broers, maar bovenal van debutant Thomas Doret, die een indrukwekkende prestatie neerzet – het blijft ons intrigeren hoe de Dardennes van non-acteurs bekwame vaklui lijken te maken.
En dan is er nog een memorabele Cécile de France, die van Samantha een intrigerend en hoopgevend personage weet te maken. Het schrijvers- en regisseursduo vertelt de kijker niet echt wat haar motivatie is om Cyril onder haar hoede te nemen, maar met haar sobere en uitermate sterke prestatie slaagt de France erin om van Samantha een vrouw te maken die echt gelooft dat ze een belangrijke rol in het leven van de jongen kan spelen, en dat ook echt wil. En dat zonder ongeloofwaardig over te komen.
Na iets minder dan anderhalf uur laten de Dardennes je weer achter met veel stof om over na te denken. Net zoals in Le silence de Lorna wordt het verhaal in medias res afgebroken, met een open, maar waarlijk mooi einde (waarover we best zo weinig mogelijk zeggen), dat – voor zover wij weten een primeur in hun asgrauwe oeuvre – ondanks alle ellende die je dan al hebt moeten slikken, je toch ook een beetje vervult van hoop. Le gamin au vélo is minder compromisloos, en ook net iets minder beklijvend dan hun vorige prenten, maar Jean-Pierre en Luc Dardenne tonen weer maar eens aan dat topcinema ook uit ons klein landje kan komen. Benieuwd of Robert De Niro en zijn jury er ook zo over denken.
Ons oordeel: ★★★★
Le gamin au vélo / België-Frankrijk-Italië 2011 / Regie: Jean-Pierre Dardenne & Luc Dardenne / Scenario: Jean-Pierre Dardenne & Luc Dardenne / Met: Thomas Doret, Cécile de France, Jérémie Renier, Egon Di Mateo e.a./ 87 min.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten